در تعریف کلی حمل و نقل دریایی، باید بگوییم که جابه‌جایی هر گونه کالا با استفاده از انواع کشتی، قایق، شناور و بسیاری وسایل شناور دیگر از روی اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، کانال‌ها و رودخانه‌ها را حمل و نقل دریایی می‌گویند. بسیاری از کالاهایی که در دنیا جابه‌جا می‌شوند دارای حجم و وزن زیاد هستند. جابه‌جایی این‌گونه کالاها به روش زمینی و هوایی یا به صرفه نیست و در برخی موارد غیرممکن است. به همین دلیل است که استفاده از انواع روش‌های حمل و نقل دریایی بسیار مرسوم و متداول است.

البته در برخی موارد با توجه به عدم دسترسی برخی از کشورها به آب‌های آزاد یا مناسب، نمی‌توانند از این روش‌ها استفاده کنند. بسیاری از کشورها کار صادرات و واردات کالا با حجم و وزن زیاد را از طریق بنادر مجهز و پیشرفته انجام می‌دهند. این کار باعث می‌شود تا سرعت جابه‌جایی کالاها نیز بالاتر رود.

مزایای حمل و نقل دریایی

همان‌طور که در ابتدا مطلب به آن اشاره کردیم، بیش از 90 درصد جابه‌جایی کالاها در دنیا با استفاده از روش حمل و نقل دریایی صورت می‌گیرد. باید بدانید که مزایای بسیار زیاد حمل و نقل دریایی را باید اصلی‌ترین دلیل این امر دانست. قابلیت جابه‌جایی کالاهای سنگین و حجیم و هزینه بسیار کمتر نسبت به روش هوایی و زمینی را باید جزء مهم‌ترین مزایای استفاده از روش دریایی برای حمل و نقل کالا عنوان کرد.

معایب حمل و نقل دریایی

حمل و نقل دریایی معایبی نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها زمان طولانی برای جابه‌جایی کالاست. البته باید بدانید که با توجه به مزایای آن، در صورتی که برای دریافت آن کالا عجله‌ای وجود نداشته باشد، باز هم استفاده از روش جابه‌جایی دریایی را می‌توان بهترین روش دانست.

باید بدانید که حمل و نقل دریایی با توجه به برخی نکات، به روش‌ها و انواع متفاوتی تقسیم‌بندی می‌شود. از مهم‌ترین انواع حمل و نقل با استفاده از کشتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1- روش کراس استافینگ (Cross Stuffing)

روش کراس استافینگ یکی از انواع روش‌های حمل و نقل دریایی است. این روش زمانی کاربرد دارد که بندر مقصد، توانایی و امکانات لازم برای پهلو گرفتن کشتی‌های بزرگ را ندارد. به همین دلیل لازم است که کالاها از یک کشتی به کشتی یا کشتی‌های دیگر منتقل شوند و به بندر مقصد رسانده شوند. باید بدانید که این روش به صورت برعکس هم انجام می‌شود.

یعنی از بندر کوچک مبدأ، کالاها را روی کشتی‌های متفاوت بارگیری می‌کنند و در بندر بزرگ دیگری آن‌ها را به کشتی بزرگ باربری منتقل می‌کنند. از دیگر موارد استفاده از روش کراس استافینگ برای دور زدن برخی تحریم‌ها است. کشورهایی مانند ایران که درگیر تحریم هستند با استفاده از این روش می‌توانند برخی از کالاهای موردنیاز خود را وارد کنند.

2- روش چارترینگ

در برخی مواقع بنا به دلایل متفاوتی مانند حجم زیاد کالا، عدم وجود بسته‌بندی خاص یا بسیاری موارد دیگر، نیاز است که کشتی باربری را به صورت کامل اجاره کنند. در این مواقع باید از روش چارترینگ یا اجاره کامل کشتی استفاده کرد.

3- روش ترانسشیپ (Transshipment)

همان‌طور که در ابتدای مطلب گفتیم، همه کشورها به آب‌های آزاد دسترسی ندارند. به همین دلیل یکی از انواع حمل و نقل دریایی به نام ترانسشیپ به وجود آمده است. در این روش بارها به بندری نزدیک به مقصد رسانده می‌شوند و از آنجا توسط روش‌های حمل نقل زمینی یا هوایی به مقصد رسانده می‌شوند.

4- روش گروپاژ

یکی دیگر از انواع روش‌های حمل و نقل دریایی، روش گروپاژ است. در این روش کالاهای یکسانی که تولیدکنندگان یا فروشندگان متفاوت اقدام به صادرات آن‌ها کرده‌اند روی یک کشتی بارگیری می‌شوند. در این مواقع صاحب کشتی یا شرکت حمل و نقل اقدام به دریافت بارنامه گروهی برای تمام کالاهای یکسان می‌کند.

5- روش فله

برخی از کالاها به صورت فله و بدون بسته‌بندی جابه‌جا می‌شوند. این کالاها انواع متفاوتی دارند که هر کدام توسط کشتی‌های مخصوص به خود جابه‌جا می‌شوند. از مهم‌ترین کشتی‌هایی که اقدام به جابه‌جایی کالاهای فله می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1- کشتی‌های مخصوص کالاهای خشک

کشتی‌هایی که مخصوص حمل و نقل کالاهای خشک هستند، انبارهای تو خالی روی عرشه این کشتی‌ها جای قرار گرفتن کالاهای متفاوتی مانند گندم، ذرت، سویا و سایر غلات است. البته کالاهای دیگری را نیز می‌توان توسط این کشتی‌ها جابه‌جا کرد.

2- کشتی‌های مخصوص مایعات

به کشتی‌های مخصوص جابه‌جایی مایعات به صورت فله، تانکر نیز می‌گویند. مایعات متفاوت را در مخزن‌های این کشتی‌ها می‌ریزند و کار جابه‌جایی آن‌ها به این شکل انجام می‌شود. کشتی‌های مخصوص حمل و نقل مایعات به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. این دسته‌ها عبارتند از:

• تانکر حمل نفت (Oil Tanker)
• تانکر حمل گاز مایع (LNG) و (LPG)
• تانکر حمل مواد شیمیایی (Chemical carrier)
  

  اصطلاحات حمل و نقل دریایی

  در حمل و نقل دریایی برخی اصطلاحات وجود دارد که دانستن آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر متوجه عبارات و عناوین مربوط به این کار شوید. برخی از مهم‌ترین اصطلاحات حمل و نقل دریایی عبارتند از:

  بارنامه

  بارنامه سندی است که برای حمل و وصول کالا صادر می‌شود. این سند بر حمل کالا از مبدأ به مقصد دلالت دارد. باید بدانید که بارنامه در تمام جهان به یک صورت نیست و بنا به مبدأ و مقصد اطلاعات متفاوتی در آن وجود دارد. البته برخی اطلاعات مانند وزن، قیمت، نوع کالا، شرکت تحویل دهنده، شرکت حمل و نقل و شرکت تحویل گیرنده معمولاً در تمام آن‌ها ذکر شده است.

  بارگیری

  یکی دیگر از اصطلاحات رایج در حمل و نقل دریایی بارگیری است. انتقال کالاها از بندر به داخل کشتی را بارگیری می‌گویند. باید بدانید که اگر کالایی از لبه کشتی جدا شود، خارج از مرحله بارگیری محسوب می‌شود. دانستن این نکته در تعیین خسارت و موارد مربوط به بیمه بسیار مهم است.

  بارنامه ترانشیپ

  یکی از مهم‌ترین اصطلاحات موجود در حمل و نقل دریایی، بارنامه ترانشیپ است. مهم‌ترین تفاوت این نوع بارنامه با سایر بارنامه‌ها مبدأ و مقصد بار است. در این نوع بارنامه مبدأ و مقصد دو کشتی هستند. زیرا کالا باید میان دو کشتی جابه‌جا شود.

  کریر

  کریر یکی دیگر از اصطلاحات رایج در حمل و نقل دریایی است. به شرکت‌هایی که کار حمل‌ونقل کالاها را انجام می‌دهند، کریر می‌گویند.

  FAS

  به تحویل بار کنار کشتی فاس می‌گویند. زمانی که تعهد فروشنده، رساندن کالاها روی اسکله یا کنار کشتی است. پس از این که فروشنده کالاها را به بندر و اسکله رساند دیگر مسئولیتی در قبال کالا ندارد و تمام مسئولیت‌ها از آنجا به بعد، بر عهده خریدار است.

  فوب (FOB)

  فوب به معنی تحویل کالا روی عرشه کشتی است. در برخی قراردادها، شرکت فروشنده موظف به تحویل کالا روی عرشه کشتی است. تا زمانی که کالاها به صورت کامل بارگیری شوند، تمام مسئولیت بر عهده فروشنده است.

  سی اند اف (C&F)

  از دیگر اصطلاحات رایج در صنعت حمل و نقل دریایی، سی اند اف است. سی اند اف به معنی مجموع ارزش کالا و هزینه کرایه جابه‌جایی است. این رقم در تصمیم‌گیری‌ها نقش مهمی‌ دارد.

  CIF

  سیف یکی دیگر از اصطلاحات مربوط به حوزه قیمت و هزینه در حمل و نقل دریایی است. سیف به معنی ارزش بیمه و کرایه کالاهاست. باید بدانید که کالاهایی که از طریق روش حمل و نقل دریایی جابه‌جا می‌شوند باید بیمه شوند. معمولاً دریافت بیمه به عهده صادرکننده یا فروشنده است.

  تالی گیری

  یکی از رایج‌ترین اصطلاحاتی که در حمل و نقل دریایی وجود دارد، تالی گیری است. زمانی که کشتی‌های باری به بندرها می‌رسند، عملیات تخلیه بار آغاز می‌شود. در این زمان باید روی کالاها کنترل وجود داشته باشد. مشخصات ظاهری و برخی موارد دیگر را در لیست‌هایی ثبت می‌کنند. به این کار تالی گیری می‌گویند. نمایندگان گمرک آن بندر و مسئولین یا نمایندگان شرکت‌های حمل‌ونقل در کنار هم این کار را انجام می‌دهند.

  تحویل از کشتی

  تحویل از کشتی به این معنی است که بار از کشتی خارج و تحویل‌گیرنده شده است. گیرنده ممکن است گمرک، کشتی دیگر و یا خریدار باشد. معمولاً این که تحویل از کشتی باید باشد، در برگه‌های مربوط به بارنامه و قرارداد ذکر شده است.

  تحویل از اسکله

  تحویل از اسکله هم مانند تحویل از کشتی به محل تحویل بار اشاره دارد. این اصطلاح به معنی تحویل دادن بار در اسکله به گمرک یا خریدار است.

  فعالیت فورواردی (Freight forwarder)

  فعالیت فورواردی اصطلاحی است که بر یک فعالیت چند وجهی دلالت دارد. فعالیت‌هایی که دو طرف قرار داد، هماهنگی و کارهایی برای انجام جابه‌جایی کالا را انجام می‌دهند، فعالیت فورواردی گفته می‌شود. این فعالیت‌ها شامل موارد متفاوتی است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مواردی که در فعالیت فورواردی وجود دارد، اشاره کرده‌ایم.

  • رزرو فضا روی کشتی
  • پرداخت کرایه حمل
  • تهیه اسناد تجاری
  • کارهای مربوط به ترخیص کالا
  • بسته‌بندی کالا
  • انبارداری
  • بیمه

  گیرنده کالا (Consignee)

  به شخصی که کالا برای او ارسال شده است، گیرنده کالا می‌گویند. گیرنده کالا می‌تواند یک شرکت، موسسه و یا شخص خریدار باشد.

  دریافت کننده (Receiver)

  به فردی که در بندر، کالا را از کشتی تحویل می‌گیرد، دریافت کننده می‌گویند.